Asbest içeren yapı ve tesislerin sökülmesi / yıkılması
Yeni ÇED Yönetmeliğinde (29.7.2022 tarihli) asbestle ilgili iki düzenleme getirilmiştir. Biri, ÇED uygulanacak projeler listesinde geçen “Asbest içeren ürünleri işleme veya dönüştürme tesisleri” ibaresi, diğeri ise; “Çevresel etkileri ön inceleme ve değerlendirmeye tabi projeler” listesinde yer alan “Asbest içeren yapı ve tesislerin sökülmesi/yıkılması” şeklindeki düzenlemelerdir.
Önce, “Asbest içeren yapı ve tesislerin sökülmesi/yıkılması” şeklindeki düzenlemeye bakalım. Söz konusu düzenlemeden şunu anlıyoruz. Bu işlemler Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığınca, çevresel etkileri ön inceleme ve değerlendirmeye tabi tutulacaktır.
13.10.2021 tarihli binaların yıkılması hakkındaki yönetmelik 1.7.2022 tarihinde yürürlüğe girdi. Yönetmeliğin seçici yıkım bölümünde, Seçici yıkım, asbest ve diğer tehlikeli atıkların aşamalarını da kapsamaktadır. Yıkımda, asbest ve diğer tehlikeli atıkların tespiti ve sökümünde, “yıkıma başlanılmadan önce asbestli imalatın var olup olmadığı, varsa asbest içeren imalatlar için asbestin türünü, miktarını ve yerini belirlemeye yönelik envanter çalışması yapılması zorunludur; yıkım ve söküm işlemleri sırasında, 25.1.2013 tarihli Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğe uyulur” denilmektedir.
Yeni ÇED Yönetmeliği’ne göre, bu işlemler sırasında proje tanıtım dosyası (PTD) hazırlanması gerekmektedir.
PTD hazırlanması: Düzenleme ÇED Yönetmeliği EK-2 listesinde yer aldığından Proje Tanıtım Dosyası hazırlanması zorunludur.
“Asbest içeren yapı ve tesislerin sökülmesi/yıkılmasında çevresel etkilerinin incelenmesi amacıyla, proje sahibi tarafından vekâleten yetkilendirilen ve Bakanlıkça yeterlik verilmiş olan kurum/kuruluşlar tarafından; Yönetmeliğin Ek-4’te yer alan formata göre proje tanıtım dosyası hazırlanır. Formata uygun hazırlandığı tespit edilen proje tanıtım dosyasına konu proje ile ilgili ÇED inceleme değerlendirme süreci başlatılır. Bakanlık inceleme değerlendirme süreci tamamlanarak karar aşamasına geçilen proje hakkında 5 iş günü içinde ‘ÇED Gereklidir’ veya ‘ÇED Gerekli Değildir’ kararını verir”. Süreçle ilgili ayrıntılar yönetmelikte açıklanmıştır.
Asbest içeren yapı ve tesislerin sökülmesi/yıkılmasında yetki: Binaların yıkımında asbest sökümüyle ilgili Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı arasında yetki karmaşası bulunmaktaydı. Yıkım ruhsatını veren ilçe belediyelerinin, asbestten arındırma raporu istemesi ilke olarak benimsenmişti. Yeni düzenlemeyle yetki karmaşasının ortadan kalkmış olduğunu, bu konuda yetkinin Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nda olduğunu belirtebiliriz.
Asbest kullanımı serbest mi bırakıldı?
Yeni ÇED yönetmeliğinde asbestle ilgili diğer düzenleme, Ek-1: ÇED Uygulanacak Projeler Listesi’nde, Madde-5 “Asbest içeren ürünleri işleme veya dönüştürme tesisleri” şeklindeki ibaredir.
25.1.2013 tarihinde yayımlanan “Asbestli çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” ile asbest yasağı getirilmiştir. Ancak bu yönetmelik tarihinden bir yıl sonra yayımlanan 25.11.2014 tarihli ÇED Yönetmeliği EK-1 ÇED uygulanacak projeler arasında;
“Madde 5- Asbest çıkartılması ve asbest içeren ürünleri işleme veya dönüştürme tesisleri:
a) Asbest madeni işletmeleri ve zenginleştirme tesisleri,
b) Son ürün olarak friksiyon (Sürtünme) maddesi üreten 50 ton/yıl ve üzeri kapasiteli tesisler,
c) 200 ton/yıl ve üzeri asbest kullanan diğer tesisler,
ç) 10.000 ton/yıl ve üzeri kapasiteli, son ürünü asbestli beton olan tesisler için”
şeklinde ifade edilen bir düzenleme yer almaktaydı.
Asbest kullanım yasağı bulunması dolayısıyla bu maddenin bir işlevinin olmadığı gerekçesiyle ÇED Yönetmeliği’nden bu maddenin kaldırılması için 25.3.2022 tarihinde CİMER’e başvuru yapmıştım.
Önceki yönetmelikte geçen ibarenin başındaki iki kelime (asbest çıkarılması) ile (a), (b), (c), (ç) bentleri kaldırılarak; yeni yönetmelikte ‘”Asbest içeren ürünleri işleme veya dönüştürme tesisleri” şeklinde yeniden düzenlenmiştir.
Bu düzenlemeden, 1.7.2022 tarihinde yürürlüğe giren Binaların Yıkımı Hakkındaki Yönetmeliğe uygun olarak, kentsel dönüşümde ya da ömrünü tamamlamış bina ve tesislerin yıkımında açığa çıkan asbestli atıkların yeniden işlenmesi ve dönüştürülmesi gibi bir işlem yapılacağı anlaşılmaktadır.
Gümrük Tarife İzleme Pozisyonu (GTİP) listesinde amyantlı ürünlerin satışının serbest olduğu bilinmektedir. Amyant, asbestin diğer adıdır. Amyantın da asbestle eş anlamlı ve yasak olması gerektiğini, çoğu mineral tozunun kanserojen olduğunu ve inert kabul edilemeyeceğini, inert maden atıkları yönetmeliğinde değişikliğe gidilmesi için bu konuda da CİMER’e başvurmuştum. Ancak bir cevap alamamıştım.
Yönetmelikteki düzenlemelere dayanarak, hammadde olarak asbestin işlenmesi ya da amyantlı ürünleri işleme gibi bir durum söz konusu olmamalı. Yönetmelikte bu açıkça belirtilmediğinden, “asbest kullanımı serbest mi bırakıldı?” diye bir soru akla gelmektedir.
Dr. Eşref Atabey
Jeoloji Yüksek Mühendisi / Tıbbi Jeoloji Uzmanı / Yazar
Kaynaklar
- Eşref Atabey. 2017. Mineral Dusts and Health. 296p.Lambert Academic Publishing-Germany, ISBN: 978-622-2-07140-6.
- Eşref Atabey. 2009. Asbest, eriyonit, kuvars ve diğer mineral tozları ve etkileri. MTA Yerbilimleri ve kültür serisi.6. 191s. ISBN:978-605-4075-44-7
- ÇED Yönetmeliği. 29.7.2022 tarih ve31907 sayılı Resmi Gazete.
- ÇED Yönetmeliği. 25.11.2014 tarih ve 29186 sayılı Resmi Gazete.
- Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik. 25 Ocak 2013 tarih ve 28539 sayılı Resmi Gazete.
- Binaların Yıkılması Hakkında Yönetmelik. 13 Ekim 2021 tarihli, 31627 sayılı Resmi Gazete.
