Kömürden elektrik üretimi önceki zirvesine geri döndü
Uluslararası düşünce kuruluşu Ember’in yayımladığı rapora göre, Türkiye’nin elektrik üretimi için kömür ithalatı 2022 yılında iki katına çıkarak 5,3 milyar dolara ulaştı. Tüm zamanların en yüksek kömür ithalatı tutarına ulaşılan yılda Rusya, Kolombiya’yı geçerek Türkiye’nin en büyük kömür tedarikçisi oldu.
Türkiye Elektrik Görünümü 2023 raporu, Türkiye’de 2022 yılına ait elektrik üretimi ve talebine ilişkin verileri ortaya koyuyor. Ülkemizin elektrik sisteminde yıl içerisinde yaşanan önemli noktaların incelendiği raporda, kömürden temiz enerjiye geçiş açısından Türkiye, diğer Avrupa ülkeleriyle karşılaştırmalı olarak analiz edilmiş.
Raporda yer alan bilgilere göre; 2010’da %7 seviyesinde olan ithal kömürün toplam elektrik üretimindeki payı, 2022 yılında %20’ye ulaştı. Elektrik üretimi için kömür ithalatının yarısı ise yalnızca Rusya’dan yapıldı. 2022 yılı Türkiye’nin kömür tedarikçilerinde de önemli değişikliklere sahne oldu. Kolombiya, uzun yıllar boyunca Türkiye’nin elektrik üretimi için en büyük kömür tedarikçisiydi. Ancak 2022 yılı itibariyle Rusya, Kolombiya’nın yerini alarak ülkenin elektrik üretimi için ithal ettiği taş kömürünün neredeyse yarısını tedarik eder hale geldi.
İthal kömüre bağımlılık, 2022’de Türkiye’nin kömür ithalatı faturasını iki katına çıkararak rekor düzeyde maliyeti beraberinde getirdi. Öte yandan Türkiye’de kömürden elektrik üretiminin çoğunluğu yerli kömürden kaynaklanmıyor. 2022 yılında ithal kömür santralleri, yerli kömür santrallerine kıyasla %25 daha fazla elektrik üretti. Böylece 2022 yılı itibariyle ithal kömürden elektrik üretimi 2010 yılına (14,5 TWh) kıyasla dört kattan fazla (63,2 TWh) artış göstermiş oldu. 2022 yılında Rusya’dan elektrik üretimi amacıyla ithal edilen kömür miktarı iki kattan fazla artarak 11,3 milyon tona ulaştı (2021’de 5,2 milyon ton).
Rüzgâr ve güneş enerjisinin payı %16’ya yaklaşıyor
Türkiye’de 2022 yılında toplam rüzgâr ve güneş enerjisi kapasitesinde ise, yaklaşık 2,4 GW gibi kısıtlı bir artış olsa da, elektrik talebindeki düşüşün de etkisiyle rüzgâr ve güneşin elektrik üretimindeki payı %15,5’e ulaşarak artışını sürdürdü. 2021’de bu oran %13,5 seviyesindeydi.
Türkiye, rüzgârın elektrik üretimindeki yaklaşık %11’lik payıyla Fransa (%8) ve İtalya (%7) gibi ülkelerden önde olmasına rağmen, güneş enerjisinde potansiyelinin altında kalıyor. Güneşin elektrik üretimindeki payı, %4,7 ile Polonya (%4,5) ve Ukrayna (%4) gibi Türkiye’ye kıyasla çok daha az güneş alan ülkelerle yakın seviyelerde. Bununla birlikte Enerji Bakanlığı’nın yeni enerji planında güneş kapasitesinde yüksek hedefler yer alıyor; bu hedeflere ulaşabilmek için her yıl eklenecek güneş kapasitesinin üç katına çıkmasına gerekecek.
Doğalgazdan elektrik üretimi düşüşte
İran hemen hemen her yıl, özellikle de İran’ın soğuklardan etkilendiği sert kış günlerinde, Türkiye’ye taahhüt ettiği kapasitenin tamamını tedarik edememektedir. Buna 2023 yılı da dahildir. Öyle ki İran, Ocak 2023’ün başından itibaren İran’daki hanelerin de doğalgazsız kaldığı bir dönemde Türkiye’ye gaz arzını azaltmıştır.
Türkiye’de ülke genelindeki günlük doğalgaz tüketim seviyelerine bağlı olarak İran kaynaklı bu gaz tedarik sorunları, Türkiye’nin enerji arz güvenliğini tehdit edebilmektedir. Kış mevsiminin ılık geçmesi sayesinde Türkiye 2023’teki arz kesintisinden şu ana kadar etkilenmemiştir. Ancak 2022’de İran’dan gelen doğalgaz arzının Ocak ayında on gün boyunca durmasıyla ülkede küresel enerji krizinin ortasında bir de yerel enerji krizi yaşanmıştır.
2022 yılında Türkiye’de doğalgazdan elektrik üretimi 40 TWh azalarak bir önceki yıla göre %35 düşüş gösterdi. Doğalgazdaki düşüşün arkasında 2021’deki kuraklıktan sonra artış gösteren hidroelektrik üretimi (+10 TWh) ve kömürden elektrik üretimindeki artış (+10 TWh) yer alıyor. Elektrik talebindeki 9 TWh’lik azalma da doğalgazdaki düşüşte rol oynadı. Türkiye’de aylık elektrik talebi yılın ikinci yarısından beri düşüş gösteriyor.
Türkiye Elektrik Görünümü 2023 raporunda ayrıca, Enerji Bakanlığı’nın 2022 yılı sonunda, 2035 yılına kadar her bir elektrik üretim kaynağı için kapasite hedefi belirleyen uzun vadeli bir enerji planına dikkat çekilerek, önemli bir soruya işaret ediliyor.
Yeni enerji planı, kömür konusunda muğlak bir görünüme sahip. Politika belgesinde, kömürden elektrik üretiminin yıldan yıla azalacağı açıkça belirtilirken, 2035 yılına kadar kömürlü termik santral kapasitesinde 2,5 GW’lık bir artış öngörülüyor. Bu durum, olası bir “yeni kömür santrali kurmama” taahhüdünü de ortadan kaldırmakta ve kömürden elektrik üretiminde planlanan azalmanın nasıl uygulanacağı konusunda soru işaretleri yaratmakta. Planda ayrıca, 2022’de 25 GW olan doğalgaz kurulu gücünün 2035’e kadar 10 GW daha artırılması öngörülüyor.
