Yeni yayımlanan ÇED Yönetmeliği ile ÇED muafiyeti genişletildi
Yürürlükten kaldırılan 25.11.2014 tarihli ÇED Yönetmeliği yerine getirilen 29 Temmuz 2022 tarihli ve 31907 sayılı ÇED Yönetmeliğiyle ÇED uygulanacak projelerde muafiyet genişletildi.
ÇED Uygulanacak Projeler Listesi Ek-1 ve Seçme-Eleme Kriterleri Uygulanacak Projeler Listesi Ek-2’de bir takım değişikliklere gidilmiştir.
Buna göre bazı düzenlemeler şöyledir;
Asbest içeren yapı ve tesislerin sökülmesi/yıkılmasında ÇED istenmeyecektir.
Jeotermal kaynağın çıkartılması ve kullanılması ÇED kapsamı dışında tutulmuş olup, jeotermal santrallar ÇED kapsamına alınmıştır.
Rüzgâr Enerji Santrallerinde ÇED gereklidir.
Güneş Enerji Santrallerinde ÇED muafiyeti 20 hektar alan ve 10 MWe’ye yükseltilmiştir.
Mermer işlemede ÇED muafiyeti 10.000 m3/yıl üzerine çıkartılmış, 250.000 m2 sınır kaldırılmıştır. Hidroelektrik Santraller ÇED’e tabi olacaktır.
Biyolojik, kimyasal, elektrolitik ya da ısıl işlem yöntemleri uygulanan cevher zenginleştirme tesisleri ve bu zenginleştirme tesislerine ilişkin atık tesisleri ÇED kapsamı dışıdır.
Maden arama projeleri (Sismik, elektrik, manyetik, elektromanyetik, jeolojik haritalama, jeofizik etüt, karot, kırıntı ve numune alma vb. yöntemlerle yapılan aramalar hariç) ibaresi ile “Kırma, eleme, yıkama, kurutma ve cevher hazırlama işlemlerinden en az birini yapan tesisler” ibaresi eklenerek ÇED dışında tutulmuştur.
“150 hektarı aşan (Kazı ve döküm alanı toplamı olarak) çalışma alanında açık işletme yöntemi ile kömür çıkarma, 400.000 ton/yıl ve üzeri kırma, eleme, yıkama ve cevher hazırlama işlemlerinden en az birini yapan tesisler” ibaresi yeni yönetmelikten çıkartılmıştır.
Yeni ÇED yönetmeliği birçok alanda ÇED muafiyeti getiren ve çevrenin daha çok kirlenmesine, doğanın daha fazla tahrip edilmesine yol açacak bir yönetmeliktir. Elementlerin zararlı olmasında bir doz sınırı vardır. ÇED muafiyetinde bazı sınır değerleri getirmenin anlamı nedir? Çevreye, doğaya, insan ve canlılara zararı için bir kapasite dozu mu vardır?.. Çevreye etkilerde, madencilik faaliyetleri ve endüstri tesislerine bir takım muafiyetler getirmenin, ancak işletme sahiplerine belli avantajların sağlanması amacını gütmektedir. Kamu yararına getirilen düzenlemeler olmadığı madencilik uygulamalardan sahada açıkça görülmektedir.
ÇED UYGULANACAK PROJELER LİSTESİ EK-1, önceki yönetmelikte,
“Madde 5- Asbest çıkartılması ve asbest içeren ürünleri işleme veya dönüştürme tesisleri:
a) Asbest madeni işletmeleri ve zenginleştirme tesisleri,
b) Son ürün olarak friksiyon (Sürtünme) maddesi üreten 50 ton/yıl ve üzeri kapasiteli tesisler,
c) 200 ton/yıl ve üzeri asbest kullanan diğer tesisler,
ç) 10.000 ton/yıl ve üzeri kapasiteli, son ürünü asbestli beton olan tesisler” ibaresindeki değişiklikle, (a), (b), (c), (ç) bentleri kaldırılarak, yeni yönetmelikte,
Madde 5- “Asbest içeren ürünleri işleme veya dönüştürme tesisleri’’ şeklinde düzenlenmiştir.
2014 tarihli ÇED Yönetmeliği’nin bu maddesi 2013 yılında yayımlanan ‘Asbestli çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik’te geçen asbest yasağından sonra düzenlenmesine karşın asbest çıkarılması ve işlenmesiyle ilgili ÇED Yönetmeliğine Madde-5 ibaresi konulmuştur. Bu çelişkinin kaldırılmasını ve ÇED Yönetmeliği’nde değişikliğe gidilmesini 25 Mart 2022 tarihli CİMER başvurum ile talep etmiştim. Yeni ÇED Yönetmeliği’nde maddenin a, b, c, ç fıkraları kaldırıldığı ancak yine de asbestle ilgili bir ibare konulduğu görülmektedir. GTİP listesinde amyantlı ürünlerin satışının serbest olduğu görülmektedir. Bu madde bu haliyle geçmesinin nedeninin amyantın kullanımıyla ilgili olduğunu düşünmekteyim. Amyantın da asbestle eş anlamlı ve yasak olması gerektiğini, ayrıca çoğu mineral tozunun kanserojen olduğunu ve inert kabul edilemeyeceğini, dolayısıyla İnert Maden Atıkları Yönetmeliği’nde değişikliğe gidilmesi için CİMER’e başvurmuştum.
Madde 7- Basit veya bileşik fosfor, azot ve potasyum bazlı gübrelerin üretiminin yapıldığı entegre tesisler (hammadde ve ara ürünlerin tesis içindeki diğer üretim ünitelerine bağlantılı olarak alınıp işlendiği tesisler), Madde 12- On milyon m3/yıl ve üzeri yeraltı suyu çıkarma veya suyu yeraltında depolama projeleri ile,
Madde 13- Boru ile içme suyu taşımaları dışında kalan, akarsu havzaları arasında 10 milyon m3/yıl ve üzeri su aktarma projeleri, ÇED kapsamından çıkartılmıştır.
Madde 15- Kurulu gücü 10 MWm ve üzeri olan hidroelektrik santralleri için istenen ÇED isteme sınırı kaldırıldı. HES’ler ÇED’e tabi olacaktır.
Madde 16- Kapasitesi 150.000 eşdeğer kişi ve/veya 30.000 m3/gün üzeri olan atık su arıtma tesisleri, ÇED kapsamı, buradaki 150.000 eşdeğer kişi sınırı kaldırıldı, kapasitesi 50.000 m3/gün olarak düzenlendi.
Önceki yönetmelikte Madde 27- Madencilik projeleri:
“a) 25 hektar ve üzeri arazi yüzeyinde (Kazı ve döküm alanı dâhil) planlanan açık işletmeler,
b) 150 hektarı aşan (Kazı ve döküm alanı toplamı olarak) çalışma alanında açık işletme yöntemi ile kömür çıkarma,
c) Biyolojik, kimyasal, elektrolitik ya da ısıl işlem yöntemleri uygulanan cevher zenginleştirme tesisleri ve/veya bu zenginleştirme tesislerine ilişkin atık tesisleri,
ç) 400.000 ton/yıl ve üzeri kırma, eleme, yıkama ve cevher hazırlama işlemlerinden en az birini yapan tesisler” şeklinde sayılan ÇED kapsamı,
Yeni yönetmelikle (a) bendi aynen korunmuş, (b), (c) ve (ç) bentleri ortadan kaldırılmış ve (b) bendi olarak, “Fiziksel yöntemler hariç, cevher zenginleştirme tesisleri ve/veya bu zenginleştirme tesislerine ilişkin atık tesisleri” şeklinde ifade yer almıştır.
Önceki yönetmelikteki, Madde 42- “Türbin sayısı 5 adet ve üzerinde veya kurulu gücü 10 MWm ve üzerinde 50 MWm altında olan rüzgâr enerji santralleri” ibaresindeki sınır kaldırılmıştır. ÇED uygulanacaktır.
Madde 43- “Jeotermal kaynağın çıkartılması ve kullanılması, (Isıl gücü 5 MWe ve üzeri)” maddesi kaldırılarak ÇED kapsamından çıkarılmıştır; yerine konulan,
Madde 42’de Jeotermal santrallerin ÇED kapsamına alındığı belirtilmektedir.
Madde 44- Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su elde edilmesi için kurulan endüstriyel tesisler, (Toplam ısıl gücü 20 MWt- 300 MWt arası olanlar)’’ yeni yönetmelikte yer almamaktadır.
Önceki yönetmelikte Madde 45- “Proje alanı 2 hektar ve üzerinde veya kurulu gücü 1 MWe ve üzerinde olan güneş enerji santralleri (çatı ve cephe sistemleri hariç)” ibaresindeki sınır olan 2 hektar, 20 hektara, 1 MWe’de 10 MWe üzerinde şeklinde değiştirilmiştir.
Yeni yönetmeliğe Madde 45- “Yıllık olarak 1,5 milyon ton ve üzerinde karbon yakalama ve jeolojik depolama projeleri” ÇED kapsamında bir madde eklenmiştir.
Önceki yönetmelik EK-2 listesi “SEÇME-ELEME KRİTERLERİ UYGULANACAK PROJELER” yeni yönetmelikte, “ÇEVRESEL ETKİLERİ ÖN İNCELEME VE DEĞERLENDİRMEYE TABİ PROJELER (Ek-1’deki listede yer alan alt sınırlar bu listede üst sınır olarak alınır)” şeklinde ifade edilmiştir.
Bu projelerin ön inceleme ve değerlendirilmeye tabi tutulacağı anlaşılıyor.
Önceki yönetmelik, Madde 40– 154 kV ve üzeri gerilimde 5-15 km uzunlukta olan elektrik enerjisi iletim hatları 5-15 km uzunlukta ibaresi 5 km ve üzeri şeklinde,
Madde 41- Kurulu gücü 1-10 MWm olan hidroelektrik enerji santralleri, ibaresi
“mevcut baraj veya isale hatlarına kurulacak olan hidroelektrik enerji santralleri” şeklinde düzenlenmiştir.
Madde 42- Türbin sayısı 5 adet ve üzerinde veya kurulu gücü 10 MWm ve üzerinde 50 MWm altında olan rüzgâr enerji santralleri, maddesi kaldırılmıştır.
Madde 43- Jeotermal kaynağın çıkartılması ve kullanılması, (Isıl gücü 5 MWe ve üzeri)” ibaresindeki ısıl gücü sınırı kaldırılmış ve tamamen ÇED kapsamı dışına çıkartılmıştır.
Madde 46- Göl hacmi 5 milyon m3 ve üzeri olan baraj ve göletler” ibaresindeki 5 milyon m3 sınırı yeni yönetmelikte 1 milyon m3 ve üzeri şeklinde değiştirilmiştir.
Önceki yönetmelik, Madde 47- 300.000m3/yıl ve üzerinde, yeraltından su çıkarma veya suyu yeraltında depolama projeleri” ibaresindeki sınır kaldırılmış ve tamamen ÇED’den muaf tutulmuştur.
Madde 49- Madencilik projeleriyle ilgili önceki yönetmelikte geçen (yeni yönetmelikte Madde-45);
b) Yıllık 5.000 m3 ve/veya 250.000 m2 ve üzeri kapasiteli mermer ve dekoratif taşların kesme, işleme ve sayalama tesisleri’’ ibaresinde geçen 5.000 m3 ve üzeri sınırı 10.000 m3 yıl ve üzerine çıkartıldı ve 250.000 m2 sınır kaldırılmıştır.
Bu değişiklikle, daha fazla blok ve plaka mermer üretimi teşvik edilecek mümkünse ÇED uygulanmayacak anlamına gelmektedir.
c) 1.000.000 m3/yıl ve üzerinde metan gazının çıkartılması ve depolanması’’ ibaresi, yeni yönetmelikte “karbondioksit, metan gazı ve diğer gazların çıkarılması’’ şeklinde,
(ç) bendinde; “petrol, doğalgaz ve kaya gazının aranması ve/veya çıkarılması (sismik, elektrik, manyetik, elektromanyetik, jeofizik vb. yöntemle yapılan aramalar hariç) (Ek-1’de yer almayanlar)’’ ibaresi,
(d) bendi Maden arama projeleri (Sismik, elektrik, manyetik, elektromanyetik, jeolojik haritalama, jeofizik etüt, karot, kırıntı ve numune alma vb. yöntemlerle yapılan aramalar hariç)” ibaresi,
(e) bendi, Kırma, eleme, yıkama ve cevher hazırlama işlemlerinden en az birini yapan tesisler, (Ek-1 listesinde yer almayanlar) şeklinde,
Önceki, “Cevher zenginleştirme tesisleri ve/veya bu zenginleştirme tesislerine ilişkin atık tesisleri, (Ek-1 listesinde yer almayanlar)” ibaresi de (f) bendi olarak “Fiziksel yöntemler uygulanan cevher zenginleştirme tesisleri ve/veya bu zenginleştirme tesislerine ilişkin atık tesisleri” diye düzenlenmiştir.
Madde 56- Kapasitesi 50.000-150.000 eşdeğer kişi ve/veya 10.000-30.000 m3/gün olan atık su arıtma tesisleri” ibaresindeki sınır 30.000 m3/gün ve üzeri şeklinde değiştirilmiştir.
Madde 53- “Asbest içeren yapı ve tesislerin sökülmesi/yıkılması” ibaresi eklenmiş olup, ÇED istenmeyecektir. Bu halk sağlığı bakımından büyük risk demektir.
Madde 54- Karbon yakalama ve depolama amacıyla CO2‘nin boru hatları ile taşınmasında ÇED istenmeyecektir.
“GeçiciMadde 1-(1) Bu Yönetmeliğin yürürlük tarihinden önce, ÇED başvuru dosyası/proje tanıtım dosyası il müdürlüğüne ya da Bakanlığa sunulmuş projelere, bu Yönetmeliğin lehte olan hükümleri ve/veya başvuru tarihinde yürürlükte olan Yönetmelik hükümleri uygulanır.
Geçici Madde 2– (1) 7/2/1993 tarihli ve 21489 sayılı, mülga Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği’nin yayımı tarihinden önce üretime ve/veya işletmeye başladığı belgelenen projeler bu Yönetmelik hükümlerinden muaftır.
(2) 23/6/1997 tarihinden önce kamu yatırım programına alınmış olup, 29/5/2013 tarihi itibarıyla üretim veya işletmeye başlamış olan projeler ile bunların gerçekleştirilmesi için zorunlu olan yapı ve tesisler bu yönetmelik hükümlerinden muaftır” denilmektedir.
Bu durumda madencilik projelerinde kapasite artırımı, kırma eleme tesisi vb. olmadığı sürece madenin ömrü boyunca ÇED istenmeyecektir; su kaynaklarını, toprağı, havayı madenin ömrü yettiğince kirletebilir anlamı çıkmaktadır.
Dr. Eşref Atabey
Jeoloji Yüksek Mühendisi / Tıbbi Jeoloji Uzmanı / Yazar
