Türkiye’de 4 milyon kedi ve 2 milyon köpeğe evcil hayvan olarak bakıldığı ve Türk hanelerinin yüzde 19’unun kedi, yüzde 6’sının köpek sahibi olduğu belirtiliyor. Amerika Birleşik Devletleri’nde ise, hanelerin yüzde 68’inin (yaklaşık 85 milyon ailenin) evcil hayvanı olduğu ifade ediliyor. Bu ailelerin 60 milyonunun bir köpeği (veya hem bir köpeği hem de bir kedisi), 47.1 milyon hanenin ise bir kedisi bulunuyor. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki gerçek kedi sayısı, başıboş ve yabani kediler ile birden fazla kedinin bulunduğu evler dâhil olmak üzere 94.2 milyondur. Ancak, evcil dostlarımızın evlerin içindeki kedi kumları, insan sağlığı için riskler taşımaktadır.
Kedi kumları; kristal kedi kumu, geleneksel kil kumu, mısır kumu gibi biçimlerden oluşur.
Yazıda, kedi kumu çeşitleri, kedi dışkısı ve idrarına bağlı parazitler ve hastalıklar, hamile kadınlar ve kedi kumu, kum kutuları, kedi kumu önerileri ve dikkat edilmesi gereken hususlar ile ilgili risklerin açıklamalarıyla birlikte aynı zamanda aile ve diğer evcil hayvanlar için bu riskleri azaltma yolunda çözümler sunulmuştur.
Kedi kumu çeşitleri ve etkileri
Kedi kumu olarak, doğal olanlardan bentonit, diyatomit, sepiyolit ve paligorsgit, kimyasal olarak kristal silika kullanılmaktadır.
Bentonit kedi kumu
En az yüzde 50 simektit (montmorillonit) içeren killerdir. Bileşiminde sodyum, kalsiyum, alüminyum, magnezyum, silisyum dioksit bulunur. Sürekli olarak sodyum bentonit yutan insanların zehirlenme belirtileri gösterdiği ortaya koyulmuştur.
Diyatomit kedi kumu
Diyatomit, Kiselgur ve diyatomit adı altında endüstriyel hammadde olarak kullanılır. Ticarette Libya kaynaklı diyatomit Tripoli, Danimarka kaynaklı yüzde 20-25 plastik kil içerikli diyatomit ise Moler adı ile anılır. Diyatoma kavkısı sulu amorf silistir. Diyatomit kayaçları ise yüzde 86-94 silis içerir. Tozlarının silikozis yapma riski bulunmaktadır.
Sepiyolit ve paligorsgit kedi kumu
Sepiyolit: Fillosilikat grubuna dahil kil mineralidir. Sertliği 2-2,5 olup, rengi beyaz, bej, kahverengi olabilir. Bileşiminde magnezyum ve silisyum bulunur.
Madrid (İspanya) yakınında en büyük sepiyolit işletmesinde çevreye hava yoluyla sepiyolit elyaflarının yayıldığı tespit edilmesi üzerine, 210 erkek ve 8 kadın üzerinde bu elyafların etkileri araştırılmıştır. Yaş ilerledikçe akciğerlerde sepiyolit tozu etkisinin arttığı saptanmıştır.
Paligorsgit: Fillosilikat grubuna dahil magnezyum, alüminyum ve silisten oluşan kil mineralidir. Diğer adı atapulgit olan paligorsgitin magnezyum, alüminyum ve silisyum vardır.
Tunus’ta paligorsgit tozuna bağlı, artan oranda 315 ölüm gözlenmiştir. Hem mide kanseri ve akciğer kanseri olmuş. Habis olmayan solunum yolu hastalığına bağlı ölümün yüzde 95 oranında olduğu saptanmıştır.
Kristal ya da silika kedi kumu
Kristal kedi kumu ya da diğer ismi ile silika kedi kumu uzun süre dayanıklı olması sebebiyle sıklıkla tercih edilmektedir. Bu kedi kumu oksijen ve silisyumun birleşmesinden oluşur. Kumun elde edilebilmesi için büyük halde olan silisyum parçalara ayrılır ve kristal kedi kumu elde edilir.
Kedi kumu üretimi
Türkiye’de bazı firmalar bentonit, diyatomit, sepiyolit, paligorsgit adı altında kedi kumu üretimi yapmaktadırlar. Kumları granül boyutlarına göre bir takım klinik seriler üretmekte, üretilen her ürüne farklı parfümler ekleyerek tüketicilere farklı koku seçenekleri sunmaktadırlar. Aktif karbonlu ve hasta kedilerin dışkısında var olan bakterileri ekstra yok etme özelliğine sahip antibakteriyel ürünler üretildiği belirtilmektedir.
Kedi kumu tozu kanser yapar mı?
Kedi kumu genellikle bentonit, diyatomit, sepiyolit, paligorsgit türü olup, bazı zeolit mineralleri içerirler. Bunlarla aynı ortamda oluşabilen tozlarının solunduğunda karın zarı kanseri yapabilen eriyonit minerali de bulunur.
Eriyonit mineral tozları iğnemsi şekildedir. Kedi kumu içinde eriyonit mineral iğnecikleri bulunduğunda kanser riski olabilir.
Kedi kumu taşınırken kedi kumu tozu oluşur. Kum taneleri parçacıkları kutu içinde birbirine sürtündüğünde oluşur. Yere yakın bir yavru kedi veya hayvanın mikroskobik partiküllerde nefes alma riski daha yüksektir. Kedi sahipleri, aile kedi kumunu kutuya boşaltırken, kirlenmiş kumu temizlerken toza maruz kalırlar. Bu maruziyet devamlı olduğundan karın zarı kanseri, silikozis, astım gibi bir takım sağlık sorunları oluşabilir.
18 Ocak 2016 tarihinde, Türkiye’de ruhsatlı kaç adet kedi kumu üretim tesisi bulunduğu, kedi kumu malzemesi üretimi öncesi (ruhsatlandırmadan önce) tozlarının solunduğunda akciğer kanseri (mezotelyoma) nedeni olan eriyonit minerali olup olmadığı hakkında tıbbi jeolojik rapor istenip istenmediğini BİMER’e sormuştum. Sorum, BİMER tarafından 22 kuruma havale edildi. Ancak tek cevap alamadım.
Kedi kumu tozu silikozis yapar mı?
Kedi kumu olarak kullanılan diyatomitin yüzde 95’i silisyum dioksit bileşimlidir. Yine paligorsgitin bileşiminde silisyum dioksit vardır. Bunların tozunun silikozis yapma riski her zaman bulunmaktadır. Bir kimyasal olan silika kumu da keza risklidir. Silikoz, akciğerlerin iltihaplanmasına neden olan ve solunum zorluğuna neden olan bir akciğer hastalığıdır. Bu, silika tozunun evcil hayvanlar tarafından solunmasından sonra meydana gelir. Sodyum bentonit de sorunları tetikleyebilir.
Endişeye karşı bir çözüm, sodyum bentonit içermeyen kedi kumu satın almak ve bunun yerine buğday kumu, doğal kum veya mısır kumu kullanmaktır. Toz maskesi de iyi bir önlem aracıdır. Kirlenmiş kedi kumu tozu teneffüs edilirse, toksoplazmoz parazitleri vücuda girebilir.
Kristal kedi kumunun zararları
Sıvıyı emmek üzere üretilen kristal kedi kumları kedilerin tüylerine, patilerine de yapışabiliyor. Kediler kendilerini temizlerken bu kumları yutabiliyorlar.
Kedinin yuttuğu kristal kedi kumları hayvanın midesindeki ya da bağırsaklarındaki suyu emiyor. Bu da beraberinde dehidrasyonu yani sıvı kaybını getiriyor. Ayrıca besinlerin bağırsaklardan emilimini de engelleyerek son derece ciddi sorunlara zemin hazırlıyor. Amerika’nın en önemli hayvan hakları kuruluşlarından biri olan ASPCA, tüm bu nedenlerle kristal kedi kumu kullanılmamasını öneriyor.
Kedi kumu insanlar için toksik mi?
Ürün tek başına dışkı veya idrarla kirlenmiş olana kadar biyolojik tehlike oluşturmaz. Yeni yürümeye başlayan çocuklar ve bebekler için kedi kumu toksik mi? Hayır. Kedi kumu toksik değildir. Ancak çocuklar bazen istemeden kirli kumlarla oynarlar. Çocuklar ayrıca, bir kedi ya da yavru kedinin patilerinde kirlenmiş kumu “izlemesi ya da takip etmesi” ile de bu duruma maruz kalabilir.
Kedi idrarı ve dışkısı ile bilinen sağlık riskleri
Kedi idrarı ve kedi dışkısı, insanlar için potansiyel olarak ölümcül olabilir ve kedi kumu çöpü taşınırken belirli kedi kumu dumanlarının neden olduğu solunum sorunlarını potansiyel olarak tetikleyebilir.
Kedi dışkısı insanlar için toksik mi?
Evet. Kedi dışkısı Escherichia coli ve Toxoplasmosis yayabilir. Ancak tüm kedi dışkıları bu toksinleri içermez. Bir kedi, kemirgenleri, kuşları veya diğer az pişmiş veya çiğ etleri yediğinde mevcut olan toksoplazmoz parazitlerinin taşıyıcısı olabilir.
Escherichia coli bakteriyel enfeksiyon
Escherichia coli bakterisi (E. coli), şiddetli karın krampları ve ishal nöbetleri de dahil olmak üzere bir dizi soruna neden olan, yaygın olarak bilinen bir hastalıktır. Kedi dışkısı, çocuklar veya köpekler gibi diğer evcil hayvanlar tarafından yanlışlıkla yutulduğunda sağlık riski oluşturabilen E. coli içerebilir.
Kedi kumu kutusundan veya kedinin patilerindeki olası dışkılardan kedi dışkısı yanlışlıkla yutulursa, herhangi bir Escherichia coli enfeksiyonunu tedavi etmek için genellikle tıbbi tedavi (veya antibiyotikler) gerekir.
Toksoplazmoz (T. Gondii)
Bu, kedi dışkısı tarafından tetiklenen başka bir yaygın enfeksiyondur. Bahçede çalışan yetişkinler veya dışarıda oynayan çocuklar da dışarıda herhangi bir pislik bırakmamaya dikkat etmelidir. Bir kadın hamileyse, Toksoplazmoz Gondii fetüsü için ölümcül olabilir. Yaşlılar veya bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler gibi diğer kişiler bu hastalığa karşı daha dikkatli ve dikkatli olmalıdır.
Toksoplazmoz gondii, toksoplazmoza yol açan parazittir. Kediler bu parazitin taşıyıcısı olarak hareket eder ve dışkılarından ookist şeklinde kaçar. Bu ookistler, 1-5 gün arasında bir kuluçka süresi ile hızla çoğalan küçük mikroorganizmalardır, bu nedenle kedi kumunun günlük olarak düzenli temizlenmesi, sorunların olasılığını sınırlar. Hastalığın belirtileri, şiddetli ishal nöbetleri ile birlikte yüksek ateştir. Bazı araştırmalar, kişilikleri bile değiştirebileceğini gösteriyor. Bazı vakalar, enfekte olmuş kadınların yüzde 54’ünün diğer rahatsız edici yan etkilerle birlikte intihar girişiminde bulunma olasılığının daha yüksek olduğunu göstermiştir.
Yuvarlak kurt yumurtaları ve larvaları Toxocara Cati
Kedi kumunda bir diğer rahatsız edici toksin ise larvalarıyla birlikte yuvarlak kurtlardır. Yuvarlak kurtlar, yavru kedi ve kedilerde yaygın olan bağırsak parazitleridir. İlk tip Toxocara cati olarak bilinir. Bu, özellikle yavru kedilerin annelerinin sütünü yutmasıyla veya kemirgenleri yemesiyle ortaya çıkan, özellikle küçük yavru kedilerde yaygın olarak görülür. Kediler kemirgenleri yediklerinde, parazitleri ciğerlerine alırlar ve sonunda onları öksürürler. Bu larvalar insanları enfekte edebilir. Larvalar bağırsaklarda yetişkin yuvarlak solucanlar haline geldiklerinde, kedi dışkısı ile atılan yumurtalar bırakırlar.
Toxascaris leonina
İkinci tip yuvarlak solucanlar toxascaris leonina olarak bilinir ve daha az yaygındır – genellikle yaşlı kedilerde görülür. Hemen hemen her durumda, bu larva insanları enfekte etmez. Bir veterinerin tedavisi, kedinizin yaşına ve durumuna bağlıdır. İnsanlar üzerindeki etkisi açısından, bu enfeksiyonlar en çok çocuklarda veya yanlışlıkla bu parazitlerle veya topraktaki yumurtalarla temas eden bahçıvanlarda görülür.
Kedi idrarı insanlar için tehlikeli mi?
Evet. Kedi idrarı güçlü bir kokudan daha fazlasıdır. Aynı zamanda hem yetişkinlerde hem de çocuklarda alerjik reaksiyonlara yol açan amonyak yayar. Aslında, çocukların vücut ağırlığı daha hafiftir ve amonyağa karşı daha düşük bir bağışıklığa sahiptir ve bu da onları yetişkinlerden daha yüksek risk altında bırakır. Bronşit, zatürree, KOAH veya astım gibi bağışıklık sistemi veya solunum rahatsızlıkları olan herkes bu yüksek riski paylaşır. Amonyak alerjisinin tipik semptomları arasında öksürük, kusma, genel mide bulantısı, baş ağrısı, hapşırma, kaşıntılı cilt (özellikle burun çevresinde), baş dönmesi ve kırmızı gözler bulunur.
Kedi kumunu kullanırken genel önlemler
- Dışarıda çalışırken daima eldiven giyin ve çalışmadan sonra hayvan idrarı ve dışkısı ile cilt temasını önlemek için ellerinizi yıkayın.
- Dışarıda veya evcil hayvanlarla oynadıktan sonra çocukları ellerini yıkamaya teşvik edin.
- Çocukların açık kum kutularına veya kum çukurlarına dikkat edin, çünkü kediler bunları kedi kutusu olarak kullanabilir, bu da çocukların maruz kalma riskini artırır. Kullanılmadığı zaman kum çukurlarını örtün veya bir garaja veya kulübeye getirin.
- Bu hastalıklara maruz kalma riskini azaltmak için bahçedeki meyve ve sebzeleri tüketmeden önce mutlaka yıkayın. Paketleme sürecinde iyice yıkanmamaları durumunda, mağazadan satın alınan meyve ve sebzeleri de yıkamak iyi bir uygulamadır.
- Kedi kumu kutularını temizlerken ellerinizi yıkayın veya eldiven giyin.
Kedi idrarı ve kedi kumu kutuları
En iyisi kedi kumu kutusunu doğrudan halı kaplı bir alana yerleştirmemektir. Çoğu zaman, kediler kutuya değil, halının üzerine idrarını kaçırabilir. Bu durumda mümkün olduğunca çabuk temizlemek önemlidir. Herhangi bir idrarı temizlemek için lekeyi ovalamayın, bunun yerine eldiven giyin ve mümkün olduğunca fazla idrarı emmek için bölgeyi temizleyin. Bakterileri olabildiğince çabuk öldürmek için hidrojen peroksit ticari temizleyiciler, sirke, karbonat veya dezenfektanlar kullanın. Amonyak bazlı temizleyicileri asla idrar amonyağı ile reaksiyona girdiklerinden ve pisliği daha da kötüleştirdiklerinden kullanmayın. En iyisi altlıkta çam talaşı, bentonit kili veya sedir talaşı kullanmaktır. Bunların idrar kristalleri ve amonyak oluşumunu önlerken idrarı hızla emdiği bilinmektedir. Bir kedi kumu kutusunun astarlanması da yararlıdır. Gömleklere ek olarak, otomatik bir çöp kutusu, daha pahalı olsalar da, görevi daha da basitleştirebilir.
Hamilelik ve kedi kumu kutuları
Kedi dışkısı toksoplazma gondii taşıyabileceğinden ve hamile bir kadının bağışıklık sistemini veya fetüsünü etkileyebileceğinden, hamile olan veya hamileliği düşünen hiç kimse kedi tuvaletini temizlememeli veya yakınında bulunmamalıdır. Hamileler yeni bir kedi, yavru kedi veya sokak kedisi sahiplenmekten ve kedi kumunu değiştirmekten kaçınmalıdır. Eğer görevi başka kimse yapamıyorsa, hamile kadınlar tek kullanımlık eldivenler giymeli ve sonrasında ellerini sabun ve ılık suyla yıkamalıdır.
Kedi kumunu temizlememenin tehlikeleri
Herhangi bir potansiyel riskten kaçınmak için kedi tuvaletini temiz tutmak zorunludur. Bu, dışkı ve kümelenmiş kirli kumların günlük ve hatta günde iki kez çıkarılması anlamına gelir. Ayrıca, altlığın haftada bir kez tamamen değiştirilmesi gerekir. Kediler kirli kutuları sevmezler ve çok kokarlarsa onları kullanmayı bırakırlar. Bunun yanı sıra, kirli kedi kutuları, düzenli olarak temizlenmediği takdirde bakterilerin üreme alanıdır.
Sağlık için kedi kumu kutuları önerileri
- Kedi kumu kutularını mutfağa veya yemek yediğiniz herhangi bir yere koymayın.
- Kedi kumu yığınını günde en az bir kez temizleyin.
- Altlığı her değiştirdiğinizde veya temizlediğinizde daima ellerinizi yıkayın.
- Altlığı haftada bir tamamen değiştirin.
- Kedi kumu kutusunu plastik bir torbayla veya astarla kapatın ve atın ve asla doğrudan çöpe atmayın.
- Kedi kumu kutusunu haftada bir kez sıcak su ve hafif bir deterjanla yıkayın.
- Bağışıklık sisteminiz hamileyken olduğu gibi düşükse kedi kumunu değiştirmekten uzak durun.
Diyatomit, sepiyolit, paligorsgit, kristal silika kedi kumları yerine doğal içerikli talaş kedi kumu iyi bir alternatiftir. Bu kum doğal içerikli, tozsuz ve kedi yuttuğu takdirde doğal olduğu için zarar vermemektedir. Ayrıca, bu kedi kumları biyolojik olarak parçalanabiliyor, koku, boya gibi maddeler içermiyor ve kompost yapımında da kullanılabiliyor.
Dr. Eşref Atabey
Jeoloji Yüksek Mühendisi / Tıbbi Jeoloji uzmanı / Yazar
Kaynaklar
- Eşref Atabey. 2017. Mineral Dusts and Health. 296p.Lambert Academic Publishing-Germany, ISBN: 978-622-2-07140-6.
- Eşref Atabey. 2009. Asbest, eriyonit, kuvars ve diğer mineral tozları ve etkileri. MTA Yerbilimleri ve kültür serisi.6. 191s. ISBN:978-605-4075-44-7.
- Eşref Atabey-YouTube kanalı
- Amerikan Evcil Hayvan Ürünleri CDC Hükümet web sitesi. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri
- Steve’in “Is Cat Litter Toxic?”
- Kanserojen kedi kumu üretimine izin! https://www.temizmekan.com/kanserojen-kedi-kumu-uretimine-izin/
