İklim değişikliği yazı dizisi-4
Metan renksiz, kokusuz, havadan hafif, patlayıcı bir gazdır. Küresel ısınmanın %10-15 oranından sorumlu olduğu kabul edilmektedir. Metanın kaynağı doğrudan ya da dolaylı biyolojik işlevlerdir. Doğalgazın %50-90 arası oranı metandır. Günümüzde atmosferdeki metan miktarı 18. yüzyıldakinin tam 2,5 katıdır. Miktarının her yıl %1 arttığı da saptanmıştır.
Yazıda metan gazının iklim değişikliğine katkısından bahsedeceğim. Konuya geçmeden önce sera etkisi ve küresel ısınma tanımını kısaca yapayım.
Sera etkisi
Dünya, üzerine düşen güneş ışınlarından çok, dünyadan yansıyan güneş ışınlarıyla ısınır. Bu yansıyan ışınlar başta karbondioksit, metan ve su buharı olmak üzere atmosferde bulunan gazlar tarafından tutulur, böylece dünya ısınır. Işınların bu gazlar tarafından tutulmasına sera etkisi denir. Atmosferde bu gazların miktarının artması yerkürede ısınmayı büyük oranda artırır. Günümüzdeki tehlike, metan gazı, karbondioksit ve diğer sera gazlarının miktarındaki artışın bu doğal sera etkisini şiddetlendirmesinde yatmaktadır. Binlerce yıldır dünyamızdaki karbon kaynakları kararlı kalırken, şimdi modern insanoğlu aktiviteleri, fosil yakıtların kullanımı, ormanların yok oluşu, aşırı tarım yapılması, atmosfere büyük miktarlarda metan gazı, karbondioksit ve diğer sera gazlarının salınmasına neden olmaktadır.
Sera etkisine en çok bulutlar dahil su buharı %70, karbon dioksit %9-26 arasında, metan %4-9 arasında, ozon %3-7 arasında neden olur. Azot oksit katkısı azdır ve çoğunluğu insan tarafından yapılan tarım girişimleri ile oluşur.
Karbondioksit ve metanın miktarı, endüstri devrimi tarihi olarak bilinen 1750 yılına göre sırasıyla %31 ve %149 artmıştır. Bu miktarlar buz korlarından (çekirdeklerinden) karot olarak çıkarıldığı kadarıyla son 800 bin yılın en yüksek değerleridir. 70 milyar ton metan gazı verecek Sibirya turbalıkları dahil değildir.
Küresel ısınma
Küresel ısınma, atmosfere salınan sera gazlarının başlıca neden olduğu düşünülen sera etkisinin sonucunda, dünya üzerinde yıl boyunca kara, deniz ve havada ölçülen ortalama sıcaklıklarda görülen artışa verilen isimdir. Günümüzde iklim bilimciler küresel ısınma konusunda hemfikirdirler.
Küresel İklim Değişikliği, fosil yakıt tüketimi, endüstriyel ve tarımsal faaliyetlerinin sonucu olarak atmosferdeki miktarı ve yoğunluğu artan sera gazlarının neden olduğu küresel ısınmadan kaynaklanan iklim değişiklikleridir. Bu değişiklikler; kuraklık, çölleşme, yağışlardaki dengesizlik ve sapmalar, su baskınları, tayfun, fırtına, hortum gibi meteorolojik olaylarda artışlar gibi belirtilerle kendini gösterir.
Paris Anlaşması’na göre, küresel ısınma en fazla 2°C olmalıdır. Bu hedeflere ulaşmak için birçok faaliyet şarttır. En önemlileri arasında fosil yakıt kullanımının bırakılması ve az et tüketilmesidir.
Metan gazı bulunuşu
Metan oksijensiz çevrede metanojen bakteri (arkelerde) metan üretimi yapar. Bu canlı türü zorunlu anaerob bakteridir. Başlıca kaynak alanları ıslak alanlar, petrol ve gaz çıkarılması, organik çürümeler, akarsu havzaları, pirinç üretimi, geviş getiren hayvanların fermantasyonlarıdır.
Grönland kıyılarında buz kıtasında yaz aylarında eriyen buz örtüsünün yoğun miktarda metan gazı açığa çıkardığı belirlenmiştir. Kuzey Kutbu’nda binlerce yıl biriken metan gazının fokurdayarak atmosfere karıştığı pek çok yer keşfedilmiştir. Sibirya buzullarında donmuş göllerin altına sıkışmış metan gazının açığa çıkması, Rus halkını tedirgin etmektedir. Karbondioksitten 23 kat daha güçlü olduğu bilinen metan gazı, bölgede buz devrinden beri, yani 10 bin yıldır saklıydı. Dünyanın her geçen gün daha da ısınması kutuplardaki buz tabakasını da eritmeye başladığından, içerisinde saklanan metan açığa çıkmaktadır. Havaya hızla karışan metan, insan sağlığı için büyük bir risk teşkil etmektedir.
Metanın küresel ısınmaya katkısı
Su buharı ile karbondioksit gazlarının yanı sıra, sera etkisine katılan metan gazı miktarı atmosferdeki karbondioksit miktarının %1’inden daha azdır. Ancak ısı tutma kapasitesi karbondioksitten 20 kat daha fazladır. En kötüsü de biyolojik çevirime hiç katılmadan 10 yıl kadar atmosferde kalabilmeleridir. Çünkü metanı sadece sınırlı yerlerde yaşayabilen metan bakterileri çevirime sokabilmektedir.
Küresel ısınmanın %10 ile 15 oranında sorumlu olduğu kabul edilmektedir. Metanın kaynağı doğrudan ya da dolaylı biyolojik işlevlerdir. Doğalgazın %50 ile 90 arası oranı metandır. Günümüzde atmosferdeki metan miktarı 18. yüzyıldakinin tam 2,5 katıdır. Miktarının her yıl %1 arttığı da saptanmıştır.
Türkiye’nin kuraklıkla birlikte içine girdiği darboğaz, uzmanları yeni çarelere yöneltmektedir. Çöp dağlarının oluşturduğu metan gazı, yakıt, elektrik üretiminde kullanılmaktadır.
Çiftlik hayvanlarının ürettiği metan gazı etkisi
İklim krizi/değişikliği nedenlerinden biri de inek, evcil domuz ve diğer çiftlik hayvanların ürettiği metan gazı etkisidir. Carbon Balance and Management’da yayımlanan çalışmaya göre, bunun oranı yüzde 10 civarındadır. Metan sindirim sonucu, yenilen besinleri parçalayan ve fermente eden mikroorganizmalar tarafından üretiliyor. Sindirim sonucu çıkan gazların ana bileşeni metandır. Ancak bu gazları pis kokulu yapan metan değil, bileşimindeki sülfürdür.
Metan gazı, sıcaklığın dünya atmosferinde tutulmasını sağlayarak, iklim değişimine neden olan sera etkisine büyük katkısı olan bir gazdır. 2011’de hayvancılıkta 120 milyon gram metan gazı salınmış. Gübreleri çukurlara depolamak, iki kat fazla metan üreten bakterileri teşvik etmek demektir. Bu şekilde metan emisyonunda yüzde 37 artış olmuştur. ABD’de bu artış yüzde 71 oranındadır.
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli, gaz çıkarması sonucu oluşan metan artış oranını 2006’da yüzde 8 hesaplamıştır. Şimdi bu oran hayli artmıştır. 2003-2011 yılları arası metan emisyonunun yüzde 20’si çiftlik hayvanlarından kaynaklanmıştır. Yine de metan gazının en büyük kaynağı, sulak alanlar, bataklık, okyanuslar, hatta termitlerdir. Daha az metan gazı üretmek adına, çiftlik hayvancılığı yerine mera hayvancılığı yapılmalıdır.
Dünya iklimi giderek ısındığında Sibirya buzullarında donmuş göllerin altına sıkışmış 70 milyar ton metan gazının açığa çıkmasıyla, işte o zaman dünya için bir felaket olur.
Dr. Eşref Atabey
Jeoloji Yüksek Mühendisi / Tıbbi Jeoloji Uzmanı / Yazar
Kaynaklar
Eşref Atabey. 2021. İklimsel ve Biyolojik Tehlikeler. Doğa ve Antropojenik Tehlikeler-2, Sarmal Kitabevi. 231s. 1.Baskı, Mayıs 2021. İstanbul. ISBN 978-625-7647-41-0 [1]https://web.archive.org/web/20190107141607/https://www.bbc.com/turkce/topics/e6369e45-f838-49cc-b5ac-857ed182e549
[4] Demirsoy, A. 2019. 2035 Sonun Başlangıcı. Asi Kitap, 1.Baskı. 178s. İstanbul.
[9] https://www.instagram.com/p/B09WeWVlJOJ/?igshid=1jzprv93wp3gc
[10] IPCC. 2007. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli,
[3] http://www.ipcc.ch/publications_and_data/publications_and_data_reports.shtml#1
://web.archive.org/web/20181202190845/https://www.bbc.com/turkce/vert-fut-46100128
“Türkiye için düşük karbonlu kalkınma yolları ve öncelikleri”(PDF). Sabancı Üniversitesi İstanbul Politikalar Merkezi, WWF-Türkiye. 4 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF)arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2016.
A, Galip (2006). “Küresel Isınma Nedenleri ve Sonuçları”(PDF). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 46-2. ss. 29-43. Erişim tarihi: 7 Nisan 2015.
https://www.cnnturk.com/bilim-teknoloji/tonlarca-metan-gazi-aciga-cikiyor
https://www.bbc.com/turkce/ozeldosyalar/2012/05/120521_methane_arctic